# System obozów powstał wkrótce po rewolucji październikowej. Obok przedrewolucyjnego systemu penitencjarnego powstała sieć tzw. miejsc zamknięcia CzeKa; oprócz tego funkcjonował podporządkowany CzeKa (należał do tej organizacji m.in Feliks Dzierżyński) system obozów dla jeńców i uchodźców, a od 1919 roku - obozy pracy przymusowej (stosowano też nazwę obozy koncentracyjne). Obozy te miały charakter raczej doraźnych środków: CzeKa walczyła z przeciwnikami politycznymi raczej poprzez masowe rozstrzeliwania; chaos gospodarczy a później bezrobocie okresu NEP-u powodowało, że trudno było o samowystarczalność obozów.
Zalążkiem Gułagu jako miejsca izolowania i niewolniczej pracy osób podejrzanych politycznie był założony w 1923 na Wyspach Sołowieckich obóz szczególnego przeznaczenia - osławione Sołowki (?????????? ?????? ??????? ??????????, ????). Aż do roku 1929 w którym proklamowano masową kolektywizację - był to jedyny obóz dla więźniów politycznych, kierowany przez OGPU. Masowość procesów chłopów-kułaków i innych osób, określanych jako "pomocnicy kułaków", jak również szkodników w dziele industrializacji: duchownych, działaczy kulturalnych, otwarcie krytycznych wobec władz inteligentów oraz działaczy partyjnych związanych z wewnątrzpartyjną opozycją spowodował konieczność budowy potężnego systemu łagrów. Jednocześnie plany industrializacji wymagały taniej, zdyscyplinowanej siły roboczej do dyspozycji państwa.
Sieć łagrów składała się w szczytowym okresie z kilku tysięcy obozów pracy przymusowej rozlokowanych na terenie całego ZSRR. W obozach panowały skrajnie złe warunki bytowe, zbliżone do niemieckich obozów koncentracyjnych, a umieszczeni w nich ludzie byli przymuszani do wycieńczającej, niewolniczej pracy. Ideologicznym celem obozów była "reedukacja przez pracę", a więźniowie nie byli przeznaczani do zagłady. W rzeczywistości niektóre obozy stanowiły miejsca faktycznej eksterminacji "wrogów ustroju". Więźniowie wykonywali najgorsze rodzaje pracy - takie jak praca w kamieniołomach, kopalniach, wyrąb lasu, roboty ziemno-budowlane, budowa linii kolejowych, rurociągów itd. Złe warunki i przeciążenie powodowały masową śmiertelność, dochodzącą w niektórych obozach i okresach do 1/3 rocznie; warunki były jednak bardzo różne.
W czasie drugiej wojny światowej obozy zostały "zasilone" najpierw ludnością krajów podbitych (Polaków, Litwinów, Estończyków i Łotyszy), a następnie niemieckimi jeńcami wojennymi oraz tzw. "zdrajcami", czyli byłymi żołnierzami Armii Czerwonej, którzy najpierw dostali się do niemieckiej niewoli, a następnie zostali odbici. Po drugiej wojnie światowej ponownie obozy były zasilane ofiarami czystek wewnętrznych w partii oraz przypadkowymi osobami z "donosu". Klęski Armii Czerwonej w początkowym okresie wojny zmusiły władze do sformowania ze znacznej liczby więźniów oddziałów wojskowych. Więźniowie obozów uczestniczyli w większości wielkich inwestycji rozwijającej się intensywnie gospodarki ZSRR. Budowali huty w Magnitogorsku, kanał Białomorski, transsyberyjską magistralę kolejową, oraz zbudowali kilka syberyjskich miast (Norylsk, Workuta, Magadan).
Aleksander Sołżenicyn w książce Archipelag GUŁag szacuje, że w obozach tego systemu uśmiercono od początku rewolucji do roku 1956 ok. 60 milionów ludzi. Dokładniejsze są szacunki historyka Roberta Conquesta, który w książce Wielki Terror, podaje liczbę 42 milionów ludzi, którzy zginęli bezpośrednio w obozach (ich zgony zostały oficjalnie "zaksięgowane" przez służby obozowe) oraz trudna do oszacowania (od 10 do nawet 30 milionów) liczba ludzi, którzy nie zmarli w samych obozach lecz w trakcie transportu, oraz na skutek chorób i wycieńczenia już po wypuszczeniu z obozów
Ze strony:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Łagier
Byli lepszymi fachowcami od masowych mordów niż hitlerowcy.

--
stevep