Biuletyn Instytutu Pamieci Narodowej
BOGDAN CHRZANOWSKI, MUZEUM STUTTHOF, ODDZIAL SOPOT

WYPEDZENIA Z POMORZA

Ostatnio - za sprawa tzw. wypedzonych - glosno bylo o wysiedleniach Niemcow z
terenow Polski po drugiej wojnie swiatowej. Zwiazek Wypedzonych zdaje sie nie
pamietac o tym, o czym pamietac nie chce. Niniejszy artykul stanowi probe
przedstawienia w ogolnych zarysach problematyki wysiedlen na obszarze ziem
polskich,z ktorych po aneksji do Rzeszy utworzono jednostke administracyjna pod
nazwa Okreg Rzeszy Gdansk-Prusy Zachodnie (Reichsgau Danzig Westpreussen). Byl
to obszar Wolnego Miasta Gdanska, szesc powiatow z prowincji wschodniopruskiej
(Elblag-miasto,Elblag-powiat, Malbork, Susz i Sztum) oraz wieksza czesc
przedwojennego wojewodztwa pomorskiego wraz ze skrawkiem wojewodztwa
warszawskiego. W sklad Okregu Rzeszy Gdansk-Prusy Zachodnie utworzonego 26
pazdziernika 1939 r. (na mocy dekretu Hitlera z 8 pazdziernika 1939 r.)
wchodzily trzy rejencje: gdanska, bydgoska i kwidzynska.

Drang nach Osten

Geneza hitlerowskich planow zawladniecia Europa Wschodnia ma swoje zrodlo w
dazeniach Niemiec do rozszerzenia swych granic terytorialnych poprzez ekspansje
na wschod,tzw. Drang nach Osten. Takze Trzecia Rzesza domagala sie zmian
terytorialnych majacych na celu oderwanie od Polski Pomorza, Wielkopolski i
Slaska. Urzedy majace na celu zgermanizowanie wschodu zaczely powstawac i
funkcjonowac zasadniczo od 1939 r. Konkretne zamierzenia w tej dziedzinie
znalazly wyraz w dekrecie Adolfa Hitlera z 7 pazdziernika 1939 r. "O umocnieniu
niemczyzny". Realizacje ich powierzono nowo mianowanemu Komisarzowi ds.
Umocnienia Niemczyzny Reichsführerowi SS - Heinrichowi Himmlerowi. Dekret ten
zawieral glowne wytyczne: sprowadzenie do Rzeszy Niemcow mieszkajacych
poza granicami kraju, zlikwidowanie grup narodowych stanowiacych "zagrozenie dla
Rzeszy i jej mieszkancow" oraz utworzenie nowych niemieckich terenow
osadniczych. Chodzilo tutaj o tereny polskie zajete przez Wehrmacht.W ten sposob
Hitler stworzyl "prawna" postawe do rozpoczecia akcji wysiedlenczych ludnosci
polskiej, wywozenia jej do obozow koncentracyjnych oraz w niedalekiej
przyszlosci do tworzenia gett dla ludnosci zydowskiej.

Umacnianie niemieckosci

Na podstawie powyzszego dekretu powolano Urzad Komisarza Rzeszy ds. Umocnienia
Niemczyzny. Kierownikiem planowania tego urzedu zostal SS-Oberführer prof.
Uniwersytetu Berlinskiego - Konrad Meyer-Hetling1. Realizacja koncepcji
"umacniania niemieckosci" w duchu narodowosocjalistycznym dokonywana byla przez
stosowanie roznorodnych metod eksterminacji zarowno bezposredniej, jak i
posredniej, w tym wysiedlen. Wybitny polski badacz tej problematyki Czeslaw
Madajczyk zdefiniowal termin "przesiedlenia hitlerowskie", rozumiejac przez to
pojeciem wszelkie formy przymusowych wysiedlen ludnosci nieniemieckiej,
 a wiec rugowanie lub wykwaterowywanie, niektore formy ewakuacji, masowe i
dlugotrwale opuszczanie dotychczasowych miejsc zamieszkania, dlugotrwaly zakaz
powrotu, dobrowolna repatriacje Niemcow, udzial w osadnictwie oraz przymusowe
osiedlanie2.

Polityka przesiedlen

Polityka przesiedlencza Trzeciej Rzeszy ksztaltowala sie wiec wokol kilku punktow:

1) zagadnien ogolnopolitycznych i rasowych;
2) przeslanek policyjno-wojskowych zwiazanych z potrzebami wojennymi;
3) koncepcji na okres powojenny.

Koncepcje ogolnopolityczne i rasowe wynikaly z dazen do utworzenia jednego
zwartego obszaru etnicznego, czyli tzw. Wielkich Niemiec. Do tego doszla idea
"przestrzeni zyciowej" (Lebensraum).Wystepowaly rowniez przeslanki rasowe,
sprowadzajace sie do "koniecznosci usuniecia elementow malowartosciowych" i
repatriacji Niemcow etnicznych. Rzucano haslo: "Utracicie kraj rodzinny po to,
by odzyskac ojczyzne"3. Dlatego tez rozpoczeto wysiedlenia Polakow z ziem
zachodnich do Polski centralnej, a stamtad przesiedlano ludnosc niemiecka do
Rzeszy. Koncepcje policyjno-wojskowe dotyczyly wysiedlen w przypadku tworzenia
poligonow dla Wehrmachtu i SS lub budowy obiektow wojskowych4.

Jednym z dokumentow charakteryzujacych polityke wladz niemieckich wobec narodu
polskiego byl memorial dr. Erharda Wetzla i Günthera Hechta - pracownikow
Glownego Urzedu NSDAP dla Spraw Polityki Rasowej. Nosil on date 25 listopada
1939 r. i byl zatytulowany Sprawa traktowania ludnosci bylych polskich obszarow
z rasowo-politycznego punktu widzenia. Memorial skladal sie z trzech czesci.
Czesc pierwsza dotyczyla zarysu historycznego Polski, jej struktury
demograficznej itp. W drugiej rozpatrywano zagadnienia traktowania ludnosci na
terenach zaanektowanych do Rzeszy. Czesc trzecia poswiecono omowieniu problemow
zwiazanych z ludnoscia polska na pozostalych obszarach. Plan ten zakladal
calkowita likwidacje polskiego zycia gospodarczego, kulturalnego,wysiedlenie
ludnosci nienadajacej sie do zniemczenia oraz osiedlenie na ziemiach
zaanektowanych osadnikow z Rzeszy i innych krajow. Takze w Generalnym
Gubernatorstwie wszelkie dziedziny zycia niezbedne do rozwoju narodu
polskiego mialy ulec drastycznym ograniczeniom. W planie tym znalazly sie tez
sugestie co do losu ludnosci zydowskiej. W styczniu 1940 r. ukazal sie nastepny
memorial Podstawy prawne niemieckiej polityki wobec Polski, wedlug
narodowosocjalistycznego punktu widzenia, a wiosna tego roku K. Meyer-Hetling
opracowal Zalozenia ksztaltujace polityke przesiedlencza i osadnicza w bylej
Polsce. Plan Meyera-Hetlinga skladal sie z trzech czesci: "A", "B" i "C". W
czesci "A" zawarto uwagi dotyczace dalszej ekspansji Niemiec na wschod
Europy. Z kolei czesc "B" dotyczyla sprawy germanizacji ziem zaanektowanych do
Rzeszy. Rozwazano tam zastosowanie srodkow niezbednych do szybkiego
zgermanizowania tych terenow. Planowano zakonczenie osadnictwa na wsi w ciagu
pieciu lat, a w miastach w ciagu dziesieciu lat5.

1 Szerzej: B. Chrzanowski, Zalozenia polityki hitlerowskiej na terenach
okupowanej Polski w swietle wydawnictw konspiracyjnych, "Studia Historica
Slavo-Germanica" 1986 (1989), t. XV, s. 231-242; Okupacja i ruch oporu [w:]
Dziennik Hansa Franka 1939-1945, t. I, Warszawa 1972, s. 112-114.

2 Zob. C. Madajczyk, Faszyzm i okupacje 1938-1945, Poznan 1984, t. II, s. 257.

3 Cyt. za ibidem, s. 260.

4 Ibidem, s. 264-265.

5 Por. E. Serwanski, Wielkopolska w cieniu swastyki, Poznan 1970, s. 64-66; K.M.
Pospieszalski, Hitlerowskie "prawo" okupacyjne w Polsce. Wybor dokumentow, cz.
1. Ziemie "wcielone", Poznan  1952, s. 1-28; Program narodowosciowy
Rassenpolitischen AMT-u z 1939 roku na ziemiach polskich, "Biuletyn Glownej
Komisji Badania Zbrodni Niemieckich" (dalej: "BGKBZN") 1948, t. IV.




--